Reizende Reporters: Padmini Kruitwagen (verslag) en Jan Swienink (fotografie)
Woon je buiten de ring? Sorry, maar dan woon je voor velen al niet in Amsterdam. Woon je in Zuid? Dan heb je vast en zeker knaken. Woon je in Oost of in West? Dan ben je een hipster of yup. Verhuis je naar Noord? Je wordt al snel bestempeld als über-hipster of avonturier.
Ik heb het gevoel dat de hyperlokale gebiedsidentiteit van de verschillende stadsdelen een aanzienlijk onderdeel uitmaakt van de persoonlijke en sociaal-culturele identiteit van Amsterdammers. Is dit iets van deze tijd? Of was dit vroeger ook het geval? Vandaag, op zondag 9 oktober, kom ik hier meer over te weten.
Ik fietst met de zon in mijn rug van Oost naar West. Zo’n vijftien medestadsgenoten verzamelen zich bij Café ’t Blaauwhooft voor de wandeling ‘Een Amsterdams grensgebied, de westelijke Eilanden’, georganiseerd door het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Henk Looijesteijn van het IISG neemt ons wandelend mee terug in de tijd.
Foto Jan Swienink
We starten in het begin van de zeventiende eeuw. Een tijd waarin Nederland innig verbonden raakte met de wereld daarbuiten. De scheepvaart en de handel groeiden en zo veranderden de grenzen binnen de stad mee. De Westelijke Eilanden werden in 1615 aangelegd in het derde uitleg van Amsterdam. Dat geschiedenis al snel je verbeeldingskracht stimuleert, blijkt uit het verhaal van Looijesteijn . De aanleg van het nieuwe gebied was namelijk bedoeld voor vervuilende havennijverheid, vertelt hij. Denk aan bokkinghangen (haring roken), teertuinen (teerkokerijen) en zandlossen. Zo liefelijk als de straatjes er nu uitzien zo verschrikkelijk vies heeft het toen geweest moeten zijn.
Foto Jan Swienink
De Westelijke Eilanden waren in eerste instantie ook niet bedoeld om te wonen (daar kan ik me iets bij voorstellen). Toch veranderde dat al snel. De eilanden bestonden (en bestaan nog steeds) uit drie delen: Prinseneiland, Bickerseiland en Realeneiland. Als ik goed heb opgelet zouden twee van deze eilanden - Bickers- en Realeneiland - in particulier bezit zijn geweest. De vermogende eigenaren van deze eilanden ontwikkelden dit gebied binnen de grenzen van hun eigen wetgeving. Opmerkelijk genoeg zie je de eigenwijsheid van deze ontwikkeling nu nog terug in het straatbeeld. De Westelijke eilanden doen vanwege de willekeurige bouw, verscholen tuinen en straatjes vrij on-Nederlands aan.
We gaan verder in de tijd. Waar de inwoners van de Westelijke Eilanden zich vroeger verbonden voelden met de Jordaan, verdween dit gemeenschapsgevoel al snel na de aanleg van de eerste spoorlijn. De spoorlijn herrees dwars door de Westelijke Eilanden en scheidde dit gebied af van de rest van Amsterdam. Er ontstond een nieuwe fysieke grens die grote sociale en fysieke veranderingen teweeg bracht.
Foto Jan Swienink
Door de spoorlijn raakte het gebied geïsoleerd. Er waren plots maar twee in- en uitgangen om van de Westelijke Eilanden naar de andere stadsdelen te komen. De havennijverheid verdween, mensen verdwenen, het geld verdween. Het gebied was al arm, maar werd nu nog armer.
De spoorlijn produceerde een nieuwe cultuur van eilanders: van arme gezinnen, kunstenaars, krakers en andere wijkgenoten.
Vanaf de jaren zeventig probeerde de gemeente het gebied verder te ontwikkelen. Monstrueuze gebouwen zouden er moeten komen. Je kent ze wel, de typische seventies buildings. Grijze zielloze blokkendozen. De ‘spoorlijneilanders´ herenigden zich min of meer en verzetten zich tegen de plannen van de gemeente. Op één verschrikking van een gebouw na is het eigenwijze karakter van de buurt nog goed bewaard gebleven.
Foto Jan Swienink
Toch zal ook dit in de loop van de tijd veranderen. De geschiedenis leert ons dat geen enkele grens absoluut en eeuwig is. De spoorlijn van toen is misschien wel de autoring van nu, die de Bijlmer, Osdorp en Nieuw West van de bekende stadsdelen scheidt. En hoe zien het centrum en de periferie van Amsterdam er over vijftig jaar uit? Hoe word je dan bestempeld als inwoner van West, Oost, Zuid of Noord?
Foto Jan Swienink
De wandelingen van IISG zijn dit jaar enorm populair! De extra wandeling van zondag 16 oktober is ook al helemaal volgeboekt.
