Luister hier de gesproken versie van deze column terug.
"Op mijn tournee door het land in de Maand van de Geschiedenis kwam ik in Zwiggelte, tussen Westerbork en Hooghalen. Omdat ik tot mijn schande nog nooit in kamp Westerbork was geweest, besloot ik die fout goed te maken. Het was een druilerige dinsdagmorgen. Het zal er wel rustig zijn, dacht ik. Maar nee, het was herfstvakantie en dus waren veel ouders en grootouders met kinderen of kleinkinderen naar het herinneringscentrum gekomen. Een deel zat al aan de koffie in het restaurant. De rest bekeek ernstig de uitgestalde spullen, en luisterde naar de verhalen. De ouders en grootouders gaven een toelichting. Ik probeerde te kijken met de ogen van de kinderen. Wat zou hen treffen? Wat zou hen verbazen? Wat zouden ze begrijpen? Ikzelf begreep er helemaal niets van. Dat het kon. Dat het gebeurde. Toen ik vroeger de verhalen hoorde, aanvaardde ik ze als feiten. Het was gebeurd. Maar naarmate ik ouder word en het verhaal vaker heb gehoord en doordacht, zie ik het feit maar begrijp ik het steeds minder.
Na het bezoek aan het museum stapten we in de bus, die ons naar het terrein van het kamp bracht. Een fraai bebost gebied. Maar zo zag het er destijds niet uit, verzekerde ons een stem uit de luidsprekers. Het was een kale bedoening, een leeg en troosteloos veld. Er stonden 102.000 paaltjes op de oude appelplaats. Voor elke weggevoerde gevangene een. Een poging om zichtbaar te maken wat het betekende. Maar je begrijpt het niet.
Ik besefte dat de grootouders die er rondliepen met kleinkinderen zelf die oorlog niet eens hebben meegemaakt. Ze waren zo'n beetje van mijn generatie. Maar wij voelen ons kennelijk vanwege de nabijheid van de oorlog in onze jeugd verplicht de verhalen door te geven. De hoeder te zijn van het erfgoed. En als wij er niet meer zijn, gaat die plicht over op onze kinderen, en dan op de kinderen die ik in Westerbork zag. Mijn kleinkinderen. Zal het verhaal aan kracht verliezen? Zal het vervlakken? Zal het misschien zelfs verdwijnen, zoals zoveel verdwijnt?
Het terrein van het kamp is omzoomd door gigantische radiotelescopen. Buitenaardse technische indringers in de wereld van haat en vernietiging. Ik ergerde me eraan, dat het terrein van het kamp zo onverschillig was gebruikt. Eerst de collaborateurs na de oorlog, dan militairen, dan Molukkers, en dan radiotelescopen. Maar lopend door het herfstige kale kamp, waar alleen het gigantische huis van kampcommandant Gemmeker nog onder een glazen stolp staat, bedacht ik dat die grote schotels van de radiotelescoop een bijzonder doel dienen. Ze staan op de kosmos gericht om alle stemmen die tijdens de oorlog in het kamp klonken op te sporen in verre vibraties, en om ze naar ons terug te brengen."
Nelleke Noordervliet studeerde Nederlands in Leiden en Utrecht. Ze debuteerde met Tine of De dalen waar het leven woont in 1987. Noordervliet schreef succesvolle romans, boeken over geschiedenis, verhalen en essays. Haar werk werd meermaals genomineerd voor literaire prijzen en in 1994 ontving zij voor De Naam van de Vader de Multatuliprijs. In 2018 ontving zij daarnaast de Constantijn Huygensprijs voor haar hele oeuvre. Ook is Noordervliet columniste voor radioprogramma OVT en voor dagblad Trouw. Nelleke Noordervliet schreef dit jaar het essay voor de Maand van de Geschiedenis met de titel Door met de strijd.