Rosa Manus - Collectie IAV-Atria
Diefstal van het archief
De oprichtsters hadden het juist voorvoeld: vlak na de bezetting in 1940 werd Atria’s voorloper gesloten en leeggeroofd door de Duitse bezetter, waarna het met zorg opgebouwde archief door hen werd getransporteerd naar Berlijn. Rosa Manus werd opgepakt en vermoord door de nazi’s, vanwege haar invloedrijke rol in de internationale vrouwen- en vredesbeweging. Johanna Naber stierf een natuurlijke dood in 1941. Willemijn Posthumus-van der Goot begon na WO II bijna helemaal opnieuw met verzamelen en maakte een herstart met het vrouwenarchief.
In 1992 trof een historicus een deel van de archieven uit de beginjaren van Atria aan in Moskou.
Na de glasnost in de Sovjet-Unie, trof een historicus in 1992 een deel van de archieven uit de beginjaren van Atria aan in Moskou. Het bleek dat het Rode Leger dit tijdens hun bevrijding van Europa vanuit het oosten had meegenomen naar Moskou. Na jaren van diplomatie en onderhandelingen kwam het archiefmateriaal in 2003 - na 63 jaar! - eindelijk weer thuis. Vandaag de dag is de collectie IAV nog altijd te bewonderen bij Atria.
Vedette in vergetelheid
Het persoonlijke archief van Rosa Manus, één van de founding mothers van Atria, was al die jaren ook verdwenen. Na bestudering van haar archief bleek het van groot gewicht te zijn. Rosa Manus speelde een cruciale rol in tal van (inter)nationale vrouwen- en vredesbewegingen, zoals in de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht en de Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid. De grootste petitie uit die tijd staat bovendien op haar naam: ze haalde wereldwijd meer dan tien miljoen handtekeningen op als een steunbetuiging aan de ontwapeningsconferentie in 1932. Dat initiatief werd genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Dankzij Rosa Manus kwam eveneens Aletta Jacobs’ archief – uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed in 2017 – in handen van Atria.
Voor lange tijd is Rosa Manus, ondanks haar indrukwekkende oeuvre, vrijwel onbekend gebleven bij het grote publiek – geen Rosa Manus standbeeld of brug te vinden. Met de publicatie van een boek over Rosa Manus in 2017 door Francisca de Haan en Myriam Everard werd zij in ere hersteld en was Nederland een feministisch boegbeeld rijker. Uit hun onderzoek bleek dat Rosa Manus in haar tijd nog belangrijker was dan Aletta Jacobs in de hare.
Hoe zorgen we er bijvoorbeeld voor dat mensen over een aantal decennia nog weten hoe de #MeToo-beweging is ontstaan?
Nut en noodzaak
No documents, no history: onder dit adagium richtte o.a. Rosa Manus in 1935 de voorloper van Atria op. Vandaag de dag is deze spreuk nog altijd leidend in Atria’s werk. Hoe zorgen we er bijvoorbeeld voor dat mensen over een aantal decennia nog weten hoe de #MeToo-beweging is ontstaan? Rosa Manus werd de personificatie van no documents, no history - geheel ten onrechte verdween zij uit ons collectieve geheugen, omdat haar persoonlijk archief zoek was. Haar verhaal onderstreept de noodzaak van Atria’s werk: het zorgdragen voor de historie van vrouwenemancipatie, het versterken van hedendaagse vrouwenstemmen en streven naar een gendergelijkwaardige toekomst - Sharing the past, debating the present, creating the future.
Op 3 oktober vindt de Rosa Manuslezing 2019 plaats in de Forumzaal van de OBA Centraal in Amsterdam. De lezing wordt gehouden door hoogleraar Moderne Geschiedenis Mineke Bosch. Eerder publiceerden wij dit interview met Mineke Bosch. Aanmelden voor de Rosa Manuslezing 2019 kan hier.