Op 9 oktober 1815 vertrok Herman Willem Daendels per schip vanuit Amsterdam naar de Nederlandse Goudkust, het huidige Ghana. Dezelfde dag verscheen bij de gerenommeerde uitgever Johannes Allart in Den Haag een vileine anonieme brief, waarin Daendels’ economische beleid in de Aziatische kolonie volledig werd afgekraakt. In 1814 had Daendels om zijn aanpak als gouverneur-generaal van Nederlands Oost-Indië te rechtvaardigen en zijn reputatie te redden nog een rapport gepubliceerd. Tevergeefs, zo bleek niet veel later. Koning Willem I benoemde hem tot gouverneur-generaal in Ghana, waardoor hij werd ‘weggepromoveerd’. De anonieme brief leek een zorgvuldig geregisseerde ‘genadeklap’.
De brief bleek van de hand van Johannes van den Bosch. Van den Bosch bouwde op dat moment aan een militaire carrière, maar hij had duidelijk ook politieke aspiraties. Hij zou uiteindelijk zelfs uitgroeien tot een politiek vertrouweling van Willem I.
In zijn Brief, inhoudende eenige onpartijdige aanmerkingen (1815) veegde Van den Bosch niet alleen de vloer aan met Daendels’ beleid in Oost-Indië, maar schetste hij ook de contouren van een koloniaal exploitatiesysteem – het cultuurstelsel – dat onlosmakelijk met zijn naam verbonden zou blijven. Kern van zijn betoog was dat de opbrengsten uit de kolonie met eenvoudige ingrepen veel hoger konden zijn en dat Daendels te weinig gebruik had gemaakt van de inheemse elite.
Aan het eind van de achttiende eeuw ging de Verenigde Oost-Indische Compagnie ter ziele. Het bestuur van de kolonie Oost-Indië kwam in handen van de Bataafse Republiek en ook nog even van Engeland (1811-1816). Maar dat overhandigde de kolonie al snel aan het Koninkrijk der Nederlanden, dat zich afvroeg hoe het gebied het best kon worden uitgebaat.
Lees het hele artikel op de website van Historisch Nieuwsblad.
Afbeelding: Collectie Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen