1. Muur van Mussert, Lunteren
Om massabijeenkomsten te houden kocht de NSB in 1936 een terrein op de Goudsberg bij Lunteren. Gewone leden brachten geld bijeen voor een grote sprekerstribune, de ‘muur van Mussert’. Op 22 juni 1940 hield de NSB haar ‘Hagespraak der Bevrijding’. De duizenden aanwezige nationaalsocialisten beantwoordden de vraag van hun leider, of zij in oorlog waren met Duitsland, volmondig met ‘nee’.
Te zien: sprekerstribune, verzamelveld
2. Landgoed Clingendael, Wassenaar
Op 29 mei 1940 werd Arthur Seyss-Inquart geïnstalleerd als ‘rijkscommissaris voor de bezette Nederlandse gebieden’. Als residentie koos hij het landgoed Clingendael. Rond het zeventiende-eeuwse landhuis legden de Duitsers in de loop van de oorlog zware versterkingen aan. Een speciale commandobunker aan de rand van het terrein kreeg ter camouflage een rood pannendak.
Te zien: landhuis, antitankgracht, commandobunker, andere bunkers
3. Plein, Den Haag
Veel regeringsgebouwen kregen Duitse gebruikers. Plein 23 werd het hoofdkwartier van Seyss-Inquart. Onder het gebouw liet hij een schuilkelder graven. De Höhere SS- und Polizeiführer Hanns Albin Rauter nam zijn intrek in het ministerie van Koloniën, Plein 1. Op nummer 4, het ministerie van Defensie, zetelde het Duitse opperbevel in Nederland en Sociëteit de Witte op nummer 24 was de officiersmess.
Te zien: alle genoemde panden; deur naar de schuilkelder in de gevel van Plein 23
4. Maliebaan, Utrecht
De NSB van Anton Mussert was vanaf 1941 de enig toegestane partij. Zijn hoofdkwartier bevond zich aan de statige Maliebaan. Eerst alleen op nummer 35, later ook op 13 en 23 tot en met 33. Op nummer 66, de ‘Overkant’, zetelde de staf van Musserts rivaal Henk Feldmeijer, de ‘Voorman’ van de Nederlandse SS. De Weerafdeling (WA) gebruikte Maliebaan 76/78.
Te zien: alle genoemde panden
5. Landgoed Avegoor, Ellecom
In 1941 opende de SS een opleidingscentrum op het landgoed Avegoor in Ellecom. Wie toetrad tot de Nederlandse SS, werd in de bosrijke omgeving militair en ideologisch getraind. Bij de cursus hoorde ook het bewaken en mishandelen van joodse dwangarbeiders, die op het terrein een sporthal in ‘Germaanse stijl’ aanlegden. Drie van hen stierven.
Te zien: voormalige SS-school (nu hotel) en sporthal; monument voor de omgekomen joden bij villa Irene
6. Euterpestraat, Amsterdam
De Duitse Sicherheitsdienst (SD) joeg op ondergedoken joden en verzetsmensen. De dienst had in verschillende steden afdelingen, zogenaamde Aussenstellen. Die in Amsterdam was gevestigd in een schoolgebouw in de Euterpestraat en stond onder leiding van de beruchte commandant Willy Lages. De RAF bombardeerde het SD-kantoor op 26 november 1944, maar verwoeste vooral omliggende woonhuizen. Na de oorlog is de straat vernoemd naar verzetsstrijder Gerrit Jan van der Veen.
Te zien: voormalig SD-bureau (nu een school)
7. Westenbergkazerne, Schalkhaar
De bezetter had de Nederlandse politie nodig om orde te handhaven. Hoewel de meeste agenten gehoorzaamden, vond Höhere SS- und Polizeiführer Hanns Albin Rauter het nodig een nieuwe generatie politiemensen op te leiden volgens nationaalsocialistische opvattingen. Dat gebeurde in Schalkhaar, waar vanaf juli 1941 de pas afgebouwde Westenbergkazerne diende als onderkomen van het ‘Politie-Opleidings-Bataljon’.
Te zien: voormalige kazerne (nu in gebruik als asielzoekerscentrum)
8. Reichsschule, Valkenburg (Lim.)
Wie wilde dat zijn kinderen werd onderwezen in de leer en volgens de methoden van het nationaal-socialisme, kon hen naar het Zuid-Limburgse Valkenburg sturen. Hier opende in september 1942 de zogenaamde Reichsschule voor jongens zijn deuren. Het internaat was ondergebracht in een voormalig jezuietenklooster. Op scholen als deze zouden de nazi’s de elite van de toekomst opleiden.
Te zien: voormalig jezuietenklooster
9. Atlantikwall
Om een geallieerde landing in bezet West-Europa te verhinderen, gaf Hitler in 1942 opdracht om bunkers aan te leggen langs de hele kust van Biarritz tot aan de Noordkaap. Ook op de Nederlandse stranden en duinen verrezen ingenieuze fortificaties. Vanwege de aanleg van deze Atlantikwall moesten de bewoners van kustplaatsen naar elders vertrekken.
Te zien: bunkers langs de kust van Zuid- en Noord-Holland en Zeeland; musea in Hoek van Holland, Noordwijk, Scheveningen en IJmuiden
10. Loolaan 552/554, Apeldoorn
In september 1944 verplaatste Seyss-Inquart zijn hoofdkwartier naar Apeldoorn, waar hij beter beschermd was tegen een eventuele geallieerde invasie. Hij vestigde zich in een villa aan de Loolaan en liet in de voor- en achtertuin bunkers aanleggen. Direct na de bevrijding konden burgers zelf een kijkje nemen in het hol van de leeuw. Op de muren lieten zij grote spotprenten na.
Te zien: villa en bunker (sporadisch open voor publiek)