1. Boerderij familie Bogaard, Nieuw-Vennep
De 75-jarige boer Johannes Bogaard en zijn zonen en dochter besloten in juli 1942 hun boerderijen open te stellen voor joodse onderduikers. In totaal boden de Bogaards aan zo’n 200 joden onderdak. Tot vijf keer toe werden de boerderijen overvallen door de politie, maar het verzetswerk ging door. Bij de vierde inval werd opa Bogaard gearresteerd; hij stierf in concentratiekamp Sachsenhausen.
Te zien: boerderij opa Bogaard; toegangsluik van een schuilplaats in het Historisch Museum Haarlemmermeer
2. Garage van Grund, Utrecht
Aan dezelfde Maliebaan waar de NSB haar kantoren had, stond op nummer 71 autogarage Grund. Aan de voorzijde kwamen NSB’ers en Duitsers hun voertuigen voltanken, terwijl in de garage een illegale drukkerij was gevestigd. Hier werden de revolutionair-socialistische verzetskrant De Vonk en de communistische De Waarheid gestencild. Ook zaten er joodse onderduikers verborgen.
Te zien: voormalige garage
3. Antoniushoeve, Zwarte Plak
Regelmatig werden boven Nederlands grondgebieden geallieerde vliegtuigen neergeschoten. Wanneer de piloten de crash overleefden en uit Duitse handen wisten te blijven, was het zaak zo snel mogelijk naar Engeland terug te keren. Verzetsgroepen hielpen hen daarbij. De Antoniushoeve van de familie Poels in het Peelse gehucht Zwarte Plak was een belangrijke tussenstop aan de grens met België.
Te zien: hoeve, monument
4. Woning Tante Riek, Winterswijk
De gereformeerde huisvrouw Helena Rietberg-Kuiper was leidster van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers. Ze begon met het thuis opvangen van jongemannen die waren gevlucht voor de arbeidsdienst. Hieruit ontstond een nationaal netwerk van adressen. Zogenaamde Knokploegen overvielen distributiekantoren om aan voedselbonnen te komen voor de onderduikers. Op 18 november 1944 werd ‘Tante Riek’ opgepakt; ze overleed in het vrouwenconcentratiekamp Ravenbrück.
Te zien: voormalige woning, monument en plaquette
5. Aalten
Dit Achterhoekse dorp was een toevluchtsoord voor verschillende categorieën onderduikers: jongemannen die zich wilden onttrekken aan de Arbeitseinsatz in Duitsland, verzetsmensen en joden. Zo’n 2500 mensen vonden er een schuilplaats, op een bevolking van 13.000. Zelfs op de zolder van de Duitse Ortkommandantur aan de Markt waren onderduikers verstopt.
Te zien: onderduikadres Markt 12 (nu een museum)
6. Storkfabriek, Hengelo
Op 29 april 1943 maakten de Duitsers bekend dat alle Nederlandse militairen – die kort na de meioorlog van 1940 als gebaar van goede wil waren vrijgelaten – zich moesten melden om opnieuw als krijgsgevangenen naar Duitsland te gaan. Hierop braken spontaan stakingen uit, te beginnen bij de machinefabriek van Stork in Hengelo. De Duitse politie schoot in heel Nederland bijna 200 stakers op straat standrechtelijk dood.
Te zien: voormalig Stork-terrein
7. Het Verscholen Dorp, Vierhouten
De versnipperde Nederlandse natuur leende zich slecht voor illegale praktijken. Toch lukte het een Veluwse verzetgroep om van april 1943 tot november 1944 ongeveer negentig onderduikers te verstoppen in hutten in het bos. SS’ers ontdekten ‘Het Verscholen Dorp’ bij toeval en haalden versterking. Met veel geweld werden de schuilplaatsen bestormd, maar de meeste onderduikers waren op tijd gevlucht.
Te zien: onderduikershutten, boswachtershuis ‘Pas Op’
8. Woeste Hoeve
Toen in het najaar van 1944 het Zuiden was bevrijd, was Midden-Nederland frontgebied geworden. De uit het verzet voortgekomen Binnenlandse Strijdkrachten hadden opdracht om de Wehrmacht middels sabotage dwars te zitten. In de nacht van 6 op 7 maart probeerden BS’ers bij het gehucht Woeste Hoeve een Duitse militaire auto te bemachtigen, waar toevallig SS-chef Rauter in zat. In het vuurgevecht raakte hij ernstig gewond. Als represaille schoten de Duitsers 263 gevangenen dood.
Te zien: gehucht met uitspanning; monument
9. Blokhuispoort, Leeuwarden
Een van de meest spectaculaire acties van het verzet vond plaats op de avond van 8 december 1944 in Leeuwarden. Een afdeling van de landelijke Knokploegen pleegde een goed voorbereide overval op het Huis van Bewaring de Blokhuispoort, waar verzetsmensen gevangen zaten. Door zich voor te doen als SD’ers die nieuwe arrestanten kwamen brengen, wisten de KP’ers binnen te komen. Ze overmeesterden de bewakers en bevrijdden 51 gevangenen.
Te zien: voormalig huis van bewaring (nu een cultureel centrum)
10. Erebegraafplaats Bloemendaal
De Duitse bezetter gebruikte de beschutting die de duinen van Zuid- en Noord-Holland boden om gearresteerde verzetsmensen te fusilleren. Na de bevrijding zijn op 45 verschillende plekken 422 slachtoffers gevonden. Van hen zijn er 347 herbegraven op de Erebegraafplaats Bloemendaal. Op de grafstenen staan illustere namen zoals Johannes Post, Gerrit Jan van der Veen, Walraven van Hall en Hannie Schaft.
Te zien: begraafplaats