1. Philipsfabriek, Eindhoven
Bij Philips werden radiotoestellen geproduceerd voor de Duitse Wehrmacht. Dat maakte de fabriek een geoorloofd doelwit voor de Britse Royal Air Force (RAF). Op 6 december 1942 viel zij voor de eerste keer aan. Omdat het zondag was, werden geen arbeiders getroffen. Wel maakte het ‘Sinterklaasbombardement’ 146 burgerdoden in woonwijken rond de fabriek.
Te zien: oude Philips-complex, monument
2. Nijmegen
Begin 1942 gaf Churchill opdracht tot grootschalige bombardementen op Duitse steden om het moreel van de bevolking te breken. Soms vielen de bommen echter op Nederlandse steden die op de aanvliegroute lagen. Dat gebeurde ook op 22 februari 1944. Amerikaanse vliegtuigen die hun Duitse bestemming vanwege slecht weer niet konden bereiken, zochten naar een alternatief doelwit en vonden dat onder meer in Nijmegen. Gevolg: een verwoeste bovenstad en 763 doden.
Te zien: Stevenskerk (herbouwd), monument, Plein 1944
3. Ginkelse Heide, Ede
Begin september 1944 was België bevrijd. Nu wilden de geallieerden in één keer doorstoten naar het Ruhrgebied in wat Operatie Market-Garden werd genoemd. Parachutisten moesten de bruggen bij Nijmegen en Arnhem veroveren, terwijl over land versterkingen zouden komen uit het zuiden. Op 18 september sprongen bijna 2000 para’s af boven de Ginkelse Heide. Zij moesten naar Arnhem om de Rijnbrug in handen te krijgen, maar werden door SS-troepen teruggeslagen.
Te zien: voormalig landingsterrein, Airborne-monument
4. John Frostbrug, Arnhem
De enige geallieerde militairen die tijdens operatie Market-Garden op de Rijnbrug wisten te bereiken waren Brits parachutisten onder leiding van luitenant-kolonel John Frost. Dat deden ze op 17 september, na te zijn afgesprongen bij Wolfheze. De volgende dag bleek dat zij waren ingesloten door de Duitsers, die vanaf beide oevers op hen vuurden. Na drie dagen vechten moesten Frost en zijn mannen zich overgeven.
Te zien: brug, bunkers, monument met houwitser
5. Overloon
Na operatie Market-Garden hadden de geallieerden een smalle corridor geschapen van de Belgische grens tot aan de grote rivieren. Die moest vervolgens worden verbreed om eventuele omsingeling te voorkomen. Ten oosten van de corridor bij Overloon stuitten geallieerde tankdivisies op sterke Duitse weerstand. Van 30 september tot 16 oktober waren het dorp en de omliggende bossen toneel van een van de zwaarste veldslagen aan het westelijke front.
Te zien: Oorlogsmuseum Overloon, monumenten
6. Bezuidenhout, Den Haag
Vanaf september 1944 zette het Duitse leger V2-raketten in om zoveel mogelijk schade aan te richten in Londen en het bevrijde Antwerpen. Een van de lanceerbases bevond zich in het Haagse Bos. Op 3 maart 1945 vloog een eskader middelzware Britse bommenwerpers naar de Hofstad om de basis te vernietigen. Maar door een fout met de coördinaten kwam hun dodelijke lading terecht op de woonwijk Bezuidenhout. Zo’n 550 burgers kwamen om.
Te zien: voor- en naoorlogse bebouwing, monument, standbeeld Juliana van Stolberg
7. Walcheren
Op 6 september 1944 bevrijdden de geallieerden Antwerpen. De haven was echter onbruikbaar zolang de Scheldemond nog in Duitse handen was. De strijd om Zeeland had daarom topprioriteit en werd met alle middelen gevoerd. De RAF bombardeerde zelfs de zeedijken van Walcheren, waardoor het eiland onder water kwam te staan. Dit hinderde niet alleen de Duitse operaties, maar kostte ook veel Zeeuwen het leven.
Te zien: Sherman-tank in Westapelle, monumenten in Domburg, Middelburg, Sloedam, Vlissingen
8. Groningen
Het populaire beeld van de Bevrijding bestaat uit feestelijk uitgedoste burgers die de geallieerde in hun dorpen en steden verwelkomden. Daardoor wordt wel eens vergeten dat er op sommige plaatsen nog zwaar moest worden gevochten. Bijvoorbeeld in Groningen, waar de Duitse commandant niet van plan was zich zomaar over te geven. Het kostte de Canadezen drie dagen – van 13 tot 16 april 1945 – om de stad te veroveren. Bij de strijd kwamen 40 Canadese soldaten, 130 Duitsers en 106 Groningse burgers om.
Te zien: oude en nieuwe gebouwen aan de Grote Markt, Bevrijdingsbos, plaquette
9. Hotel de Wereld, Wageningen
Hoewel de handtekeningen pas een dag later werden gezet in een verlaten boerderij in Nude, leeft Hotel de Wereld in de herinnering voort als de plaats waar Duitsers op 5 mei 1945 capituleerden. Hier formuleerde de Canadese generaal Foulkes aan zijn Duitse collega Blaskowitz de geallieerde eis van onvoorwaardelijke overgave van alle Duitse strijdkrachten in Nederland. Hierbij was onder anderen prins Bernhard aanwezig.
Te zien: hotel, plaquette prins Bernhard, monument
10. Texel
Terwijl de rest van Nederland de bevrijding vierde, was het op Texel tot 20 mei 1945 nog volop oorlog. Hier hadden de Duitsers een eenheid gelegerd die bestond uit voormalige Sovjet-krijgsgevangenen uit Georgië. Zij waren op 6 april in opstand gekomen en hadden ’s nachts 450 slapende Duitse collega’s met messen en bajonetten vermoord. Maar de overgebleven Duitsers vochten terug. Aan de bloedige strijd kwam pas een einde nadat Canadese troepen waren gearriveerd.
Te zien: Sovjetbegraafplaats Loladse, monument in Den Berg