Tekst: Femke Knoop
Beeld: Rachelle Stoffels
Waar denk jij aan als het over Arnhem gaat? Waarschijnlijk komen dingen als de Rijn, Burger’s Zoo, het Nederlands Openluchtmuseum, voetbalclub Vitesse en stadion de GelreDome in je op. Of misschien denk je wel aan mode, doordat ontwerpers als Viktor & Rolf, Iris van Herpen en Jan Taminiau in deze stad studeerden. Arnhem is echter veel meer dan dat, zoals we tijdens de wandeling ontdekken.
Dat we in Arnhem zijn tijdens deze Maand van de Geschiedenis is niet verwonderlijk. Er is namelijk een duidelijke link tussen de stad en het thema Oost/West. In de negentiende eeuw wordt Arnhem ook wel ‘het haagje van het Oosten’ genoemd, doordat veel oud-Indiëgangers zich na terugkeer in Nederland in de Gelderse hoofdstad vestigen. Met het geld dat zij in Nederlands-Indië hebben verdiend, bouwen ze grote villa’s. Eén daarvan is villa Bronbeek, die tegenwoordig in gebruik is als verzorgingstehuis voor oud KNIL-militairen én museum over de koloniale geschiedenis van Nederlands-Indië.
Gids Jan Storms leidt ons min of meer via de loop van de Sint-Jansbeek, die sinds 2016 weer deels bovengronds te zien is in de binnenstad, door het centrum van Arnhem. In tegenstelling tot wat veel mensen denken is Arnhem niet ontstaan aan de oever van de Rijn, maar langs de Sint-Jansbeek, die ontspringt op landgoed Zijpendaal en via Sonsbeek en de Arnhemse binnenstad in de Rijn uitmondt. Pas in de zestiende eeuw komt Arnhem aan de oever van de Rijn te liggen, nadat de hertog van Gelre opdracht geeft om de loop van de rivier te veranderen.
Een plek met veel historie is het kruispunt van de Koningstraat, Turfstraat, Walburgstraat en Markt. Hier heb je niet alleen zicht op de gehele bestuurlijke orde van Arnhem – het stadhuis, het provinciehuis en het paleis van justitie – maar ook sta je er naast de bekende Eusebiuskerk en het ‘duivelshuis’. In de zestiende eeuw is dit pand eigendom van de hertog van Gelre, maar na zijn dood wordt het verkocht aan Maarten van Rossum, de veldheer van de hertog - dus niet de historicus. Bij de verbouwing laat hij beelden van saters (duivels) plaatsen, vandaar dat het pand het ‘duivelshuis’ wordt genoemd. Op de hoektoren prijkt nog altijd de dubbele adelaar uit het wapen van Arnhem.
Naast de Eusebiuskerk, waarin het praalgraaf van hertog Karel van Gelre te zien is, ligt de Jonas Daniël Meijerplaats, genoemd naar dezelfde persoon als waarnaar het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam is vernoemd. Het plein in de hoofdstad is bekend doordat hier de jaarlijkse herdenking van de februaristaking in 1941 plaatsvindt, maar wist je dat Jonas Daniël Meijer geboren is in Arnhem? Hij wordt in 1797 de eerste Joodse advocaat in Nederland en is betrokken bij de samenstelling van de grondwet in 1814.
De wandeling door Arnhem mag dan bedoeld zijn voor dummies, hij is ook leerzaam voor mensen die al jaren in de stad wonen. Doreen Hartman heeft een eigen bedrijf in cultuureducatie in Arnhem. Dankzij de stadswandeling weet zij dat er plannen zijn om de Sint-Jansbeek vanaf het Gele Rijdersplein in de Beekstraat zichtbaar te maken, dat de pilaren op de gevel van de synagoge in de Pastoorstraat symbool staan voor de torarol en dat het winkelpand van Trix en Rees aan de Kerkstraat ontworpen is door architect Willem Diehl. Dat verrast haar, omdat het zakelijke bakstenen winkelpand sterk verschilt van een ander pand van deze architect in de stad, dat juist in frivole jugendstil is ontworpen.
Als het gaat over het thema Oost/West geeft Doreen aan dat zij persoonlijk niet heel veel heeft met de Arnhemse link met Nederlands-Indië. Zij kijkt meer naar de huidige culturele verschillen binnen de stad en de recente migratiegeschiedenis. In 2015 worden Syrische vluchtelingen opgevangen in de voormalige koepelgevangenis in Arnhem. Die staat middenin de wijk waar Doreen woont en zij werkt mee aan initiatieven om de vluchtelingen welkom te heten. Zo geeft zij in die tijd taallessen aan jongens en mannen, die zij nog altijd af en toe tegenkomt in de stad. Op deze wijze heeft Doreen een heel persoonlijke band met het thema.
Dat Arnhem populair is onder Randstedelingen begrijp ik na deze stadswandeling heel goed. De omgeving is prachtig, de stad kent een lange geschiedenis en de binnenstad is zeer afwisselend qua architectuur. Het is dat ik al een heel fijn huis heb, anders zou ik misschien ook wel overwegen om in de Gelderse hoofdstad te gaan wonen.
