Werkende vrouwen in actie, Utrecht 1983 
Die diversiteit aan actievormen en actievoerders is van belang voor ons verleden en ons heden. Zonder vakbonden waren veel verworvenheden die wij vandaag de dag heel vanzelfsprekend vinden er nooit geweest. Denk bijvoorbeeld aan je vrije zaterdag, afspraken over het maximaal aantal werkuren per dag of je recht op pauze. Tegelijkertijd is met de vakbonden alleen onze geschiedenis van werk niet compleet.
Vakbonden kwamen op in de late negentiende eeuw. Protesteren deed men echter al veel langer. Mensen werken al eeuwenlang in dienstverband en zijn daar al even lang ook weleens ontevreden over. Voor de vroegmoderne tijd kennen we dijkwerkers, scheepslieden, wevers en ‘heeckelmeijssens’ (vrouwen in de vlasbewerking) die hun werk neerlegden. De oudste bekende staking was van bouwvakkers in Egypte, zo ongeveer 1158 jaar voor onze jaartelling.
Kijken we vervolgens naar het ontstaan van de vakbeweging in die late negentiende eeuw, dan zien we dat dit het resultaat was van werknemers die samen de strijd aangingen. Het mobiliseren ging destijds vooraf aan het uiteindelijke organiseren in bonden. Toen we eenmaal vakbonden hadden, gingen zij een belangrijk deel van de acties organiseren. Maar zij waren niet de enige.
Net als in de periode voor het ontstaan van de bonden, bleven ook zogenaamde ‘wilde acties’ daarna niet uit. Bij wilde stakingen en andere vormen van collectief onvoorbereid verzet zijn vakbonden niet betrokken. Ze ontstaan spontaan, bijvoorbeeld uit onvrede over aangekondigde nieuwe plannen. In de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw legden arbeidsmigranten herhaaldelijk spontaan het werk neer. Zo meldde een nachtploeg Spanjaarden bij Hoogovens zich collectief ziek maar aanleiding van de dood van een collega en staakten alle tweehonderd Spanjaarden die Philips in het kamp ‘El Pinar’ huisvestte tegen de schorsing van twee collega’s en de slechte woonomstandigheden. We kennen een rijk verleden aan wilde stakingen en andere vormen van collectief spontaan verzet.
Bij deze acties waren bovendien hele verschillende werkenden betrokken. De Spanjaarden bij Hoogovens en Philips zijn zeker niet de enige arbeidsmigranten die in Nederland de barricade opklommen. Vakbonden worden vandaag de dag vaak geassocieerd met witte, bijna gepensioneerden mannen. Dat beeld is als het gaat om vakbonden al niet geheel terecht, maar voor werkenden in actie in brede zin klopt het nog minder. Opkomen voor je rechten als werknemer is historisch gezien iets van iedereen.
Dat betekent ook dat er zeker niet alleen maar gestaakt wordt in fabrieken. Vakbonden en andere partijen organiseren creatieve en innovatieve campagnes en acties. Ik noem drie actuele voorbeelden. Tijdens de coronacrisis verzamelden verpleegkundigen Natasia ten Kattelaar en Eefje van Keeken samen met verschillende vakbonden en politieke partijen zoveel mogelijk schoenen. Met een Malieveld vol schoenen pleitten ze voor meer dan alleen applaus; ze willen een eerlijke beloning en een oplossing voor de hoge werkdruk. Bij de FNV komen nu al enkele jaren de schoonmakers in actie vanuit hun eigen schoonmakersparlement. Zij zijn het zat om onzichtbaar te zijn en willen betere arbeidsvoorwaarden. Het laatste voorbeeld is de organisatie ‘Vloerwerk’: een zelf organiserend solidariteitsnetwerk van werkende mensen die elkaar helpen. Heb je problemen op je werk? Dan kunnen zij je helpen om samen met jou een campagne te organiseren.
Dus of we nu eeuwen terug in de tijd gaan, of het hebben over vandaag de dag: werkenden voeren op allerlei manieren actie. Zonder dit brede scala aan acties en stakingen is onze geschiedenis van werk niet compleet.
