Op zaterdag 1 oktober begon de Maand van de Geschiedenis met als thema ‘Wat een ramp!’. De gehele maand oktober kunnen bezoekers op tal van plaatsen meer horen en zien over rampen die de samenleving ontwricht hebben: van branden tot overstromingen, van vliegtuigrampen tot oorlogen.
Toen de organisatie het thema aankondigde was dat met enige schroom. Het was begin maart, Rusland was kort daarvoor Oekraïne binnengevallen. En dan waren er natuurlijk ook nog de coronacrisis en aanhoudende klimaatcrisis. Tegelijkertijd bleek juist daardoor hoe actueel én tegelijkertijd tijdloos dit onderwerp is. Er zijn zoveel vergeten, fascinerende rampen die het bestuderen waard zijn
We mogen nu dan het gevoel hebben van de ene in de andere crisis te buitelen, zulke opeenstapelingen deden zich in het verleden ook al voor. Denk alleen al aan het rampjaar 1672, toen Nederland ‘redeloos, reddeloos en radeloos was’. Of aan de jaren 1714-1717, toen rundveepest en een verwoestende kerstvloed in de noordelijke kustprovincies grote delen van de samenleving ontwrichtten.
Omdat ik al een tijd bezig ben met onderzoek naar rampen krijg ik in deze periode iets meer mediaverzoeken dan anders. Journalisten komen soms met originele vragen. Zo willen ze graag weten wat mijn favoriete ramp is. Een wat ongemakkelijke vraag, die bovendien lastig te beantwoorden is. Er zijn zoveel vergeten, fascinerende rampen die het bestuderen waard zijn.
Voorblad van het Antwerpse liedboek uit 1664, met binnenin het lied over de Friese muggenplaag © dbnl
Zo kwam ik ooit een lied over een Friese muggenplaag tegen in een liedboek dat in 1664 in Antwerpen was verschenen. De tekst is verrassend levendig en herkenbaar voor iedereen die weleens wakker heeft gelegen van een zoemende mug in de kamer: “Sy doen in korte nachten / Ons duysend’ klachten”. De muggen in dit lied zijn bloeddorstige monsters die zich neervlijen op de menselijke huid om dan genadeloos toe te slaan:
Sy streelen; sy sitten zaght op ons’ vell’;
Dan bytens’, als adders, grouwlijck fel.
’k En weet niet, hoese mogen
’t Bloedt dragen, datse soogen:
De vracht is thienmael swaerder als zy;
Is dat, noch, geen moorden? geen dievery?
Wie er eentje weet af te weren, komt bedrogen uit: “met volle legers bestormen” ze dan hun slachtoffer.
Is zo’n muggenplaag nu wel een echte ramp, hoor ik u denken.
Lees verder op de website van 'de lage landen'.
Foto: Babet Hogervorst
Lotte Jensen is hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze leidt momenteel een groot onderzoeksproject naar rampverwerking in Nederland door de eeuwen heen. Ze publiceerde tal van boeken waaronder Verzet tegen Napoleon, Vieren van Vrede. Het ontstaan van de Nederlandse identiteit, 1648-1815 en als co-auteur De grote en vreeselike vloed. De Sint-Elisabethsvloed 1421-2021. In september verscheen bij de Bezige Bij haar cultuurgeschiedenis over overstromingsrampen: Wij en het water. Een Nederlandse geschiedenis.