De drie boekenkisten van Hugo de Groot

Recent deed het televisieprogramma Historisch bewijs onderzoek naar drie boekenkisten in Nederlandse musea. Zowel Slot Loevestein, Museum Prinsenhof Delft en het Rijksmuseum hebben mogelijk de authentieke ontsnappingskist in hun collectie. Deze kist speelt een essentiële rol in een spectaculair en algemeen bekend ontsnappingsverhaal.

In 1619 beschuldigt prins Maurits ten onrechte de rechtsgeleerde Hugo de Groot van landverraad. Maurits laat vervolgens Hugo de Groot opsluiten in Slot Loevestein. Vanwege zijn gegoede afkomst krijgt Hugo het privilege om tijdens zijn gevangenschap te studeren. Hij ontvangt voor zijn studie regelmatig een grote kist vol boeken. Deze boekenkist biedt uiteindelijk de uitgelezen kans om te ontsnappen.

Het programma Historisch bewijs concludeerde dat de boekenkist in Museum Prinsenhof Delft de beste kandidaat is voor de authentieke ontsnappingskist. Deze conclusie is gebaseerd op verschillende factoren, waaronder de lengte van de kist, de datering van het hout en de herkomst van de schenking. De kist betreft namelijk een schenking uit de nalatenschap van de familie Graswinckel, de familie van de vrouw van Hugo’s broer Willem de Groot. Er is nog geprobeerd om vast te stellen of er DNA van Hugo de Groot in de kist aanwezig was. Dit onderzoek bleek helaas onmogelijk, omdat de kist tijdens een restauratie was schoongemaakt. De kisten van Slot Loevestein en het Rijksmuseum vielen af door een twijfelachtige herkomst en een onjuiste lengte.

Julia van Marissing vertelt hoe ze in Museum Prinsenhof Delft omgaan met de onzekerheid over de authenticiteit van de boekenkist: “De keuze voor het plaatsen van een object in het museum is altijd een afweging die wij maken op basis van het aanwezige bewijs. In dit geval is er een heel onderzoek naar de boekenkist geweest. Wij vinden dat we kunnen verdedigen waarom we deze kist in het museum zetten.” Zelf denkt ze dat het heel goed om de echte kist zou kunnen gaan. “De herkomst die teruggaat tot de familie De Groot is een sterk argument. Maar wat geldt voor heel veel onderzoek en objecten, helemaal zeker weet je het nooit.” Julia geeft aan dat de discussie omtrent de authenticiteit van de boekenkist al lang speelt. “Toen wij de kist geschonken kregen in 1925 stond er in het jaarverslag dat het één van de kisten was waarin Hugo de Groot ontsnapt zou zijn. In die tijd waren er dus ook al meerdere mensen die claimden dat ze de kist hadden waarin Hugo de Groot was ontsnapt.”

Naast onderzoek is ook de verbeeldingskracht van groot belang bij de keuze om een object in een museum te plaatsen. “Een verhaal heeft ook iets nodig wat tot de verbeelding spreekt. Zo’n kist werkt dan gewoon heel goed. Als je het verhaal hoort en je ziet de kist, dan kan een bezoeker zich veel beter voorstellen hoe het misschien gegaan is,” legt Julia uit. Is het dan wel van meerwaarde als met zekerheid kan worden vastgesteld dat dit de authentieke kist is? “Ik vind van wel, want dat geeft toch een hele extra beleving. Het verhaal wordt nog tastbaarder, maar het zoeken naar authenticiteit is ook iets waar je je als onderzoeker blind op kunt staren. Daarnaast acht ik de kans klein dat de authenticiteit ooit honderd procent vastgesteld gaat worden.” Julia vindt verbeeldingskracht voor musea belangrijk, maar plaatst daarbij ook een kanttekening: “Er moet wel gedegen onderzoek gedaan zijn. We gaan niet lukraak dingen roepen.”

In het onderzoek van Historisch bewijs valt de kist van Slot Loevestein meteen af. In dit onderzoek stuit men al snel op een artikel in De Telegraaf uit 1981. Hierin vertelt voormalig Slotvoogd Ridder van Rappard dat hij een kist heeft gekocht op een rariteitenbeurs. Hij vindt dat je het verhaal van Hugo de Groot niet duidelijk kan vertellen als je niets kan laten zien. Hij ziet hier niets kwaads in en vertelt in het artikel dat het volk toch bedrogen wil worden. Voor hem is authenticiteit dus duidelijk niet van meerwaarde geweest voor het verhaal. Julia begrijpt de keuze die door Slot Loevestein is gemaakt. “De keuze om een object te plaatsen wordt beïnvloed door het doel en de functie van de instelling waarin het geplaatst wordt. Museum Prinsenhof Delft is een kunstmuseum. Wij vertellen een historisch verhaal. Dat doen we vooral met historische en kunsthistorische objecten. Maar als je in Slot Loevestein het verhaal van Hugo de Groot wil vertellen, snap ik heel goed dat een kist daar tonen iets bijdraagt aan het verhaal.”

Toch vindt Julia dat je eerlijk moet zijn als de authenticiteit van een object niet helemaal zeker is. “Wij zijn in Museum Prinsenhof Delft bijvoorbeeld in de tekstbordjes wel transparant over het feit dat het niet helemaal zeker is. Sterker nog, een bezoeker vindt meestal de dingen die het museum niet helemaal zeker weet de allerleukste weetjes. Juist omdat er dan een beetje mysterie omheen hangt, wordt het nog spannender. We proberen dan ook als museum de bezoeker meer inzicht te geven in dat we het soms niet weten, die mysteries zijn namelijk de leukste aspecten van ons werk.”

Door Lotte Braakman, masterstudent Geschiedenis & Actualiteit aan de Radboud Universiteit.