Vleermuis-mensen op de maan
Het is het jaar 1834 en de gerenommeerde astronoom en wiskundige Sir John Herschel tuurt vanuit zijn laboratorium in Zuid-Afrika door zijn telescoop naar de duistere hemel. Hij maakt gebruik van een nieuw instrument, namelijk een spiegeltelescoop. Wanneer Herschel de telescoop op de maan richt ontdekt hij plots een nieuwe wereld. Daar ziet hij planten, zeeën en later ook vogels en zoogdieren. Het meest opvallend zijn toch wel de vleermuis-mensen, die kunnen vliegen met hun vleugels en die leven in de Ruby Colosseum Vallei.
Zoals je waarschijnlijk weet, is dit niet werkelijk gebeurd. Dit is echter wel wat de inwoners van New York in augustus 1835 lazen in een reeks van zes krantenartikelen in The Sun. Het nieuws over de buitenaardse wezens verspreidde zich als een lopend vuurtje over het land en de artikelen werden een belangrijk gespreksonderwerp onder de Amerikaanse bevolking.
De bedenker van dit verhaal was Richard Adams Locke. Hij schreef deze artikelen als een satirische reactie op werken van auteurs zoals Thomas Dick, die een berekening had bedacht om het aantal inwoners van het zonnestelsel te tellen en beweerde dat de maan alleen al meer dan vier miljard bewoners had. Dat het verhaal ook goed verkocht was duidelijk. Het aantal oplagen van de krant steeg enorm en de artikelen werden later ook in de vorm van pamfletten herdrukt in onder andere het Frans, Duits en Italiaans.
Komeet Halley
Hoewel de artikelen satirisch bedoeld waren, duurde het wekenlang totdat duidelijk werd dat het ging om een ‘hoax’. Dat is een verhaal dat feitelijk onwaar is, maar wel als waarheid wordt gepresenteerd. Het was niet gek dat zo veel mensen de artikelen geloofden. Locke had er alles aan gedaan om het verhaal zo echt mogelijk te laten lijken. Zo viel de publicatie van het eerste artikel samen met de langverwachte komst van de komeet Halley, waardoor er al veel aandacht was voor nieuws over de ruimte. Ook had Locke zijn best gedaan om de artikelen te schrijven in een wetenschappelijke taal die door tijdgenoten werd gebruikt. Zo moest de berichtgeving zo echt mogelijk lijken. De nieuwsberichten hielden zelfs een commissie van wetenschappers van de universiteit van Yale voor de gek. De academici reisden af naar New York om meer te weten te komen over het nieuws. Tenslotte was ook de keuze voor de astronoom Herschel doelbewust. Herschel was in 1833 daadwerkelijk vertrokken naar Zuid-Afrika om onderzoek te doen naar de sterren. Door deze grote afstand duurde het erg lang totdat het nieuws van de krantenberichten hem bereikte. Op deze manier kon hij de nieuwsberichten ook niet snel ontkrachten.
Na deze Great Moon Hoax zijn er nog meer ruimtehoaxen geweest. Zo zond in 1938 een Amerikaans radioprogramma een radiobewerking uit van het sciencefiction boek The War Of The Worlds. Hierin werd een nieuwsbericht gesimuleerd waarbij Marsmannetjes de aarde zouden aanvallen. Dit leidde tot grote nationale paniek onder mensen die niet doorhadden dat het om een fictief verhaal ging. Zij dachten dat het einde van de aarde echt nabij was – dat is althans wat nieuwsberichten indertijd over de hoax rapporteerden. In werkelijkheid was de paniek op een veel kleinere schaal dan de nieuwsberichten deden vermoeden. Zo werd de paniek die zou zijn ontstaan door de radiobewerking van The War Of The Worlds zelf een hoax, die de collectieve herinnering aan de gebeurtenis heeft beïnvloed.
Ook in het recente verleden is er nog sprake geweest van een ruimtehoax. Kort na de publicatie van de eerste ruimtefoto’s van de James Webb Space Telescope in 2022, had de Franse wetenschapper Étienne Klein een foto op Twitter geüpload van een nieuw ontdekte ster. Volgens Klein was de rode ster op de foto Proxima Centauri, de dichtstbijzijnde ster van de zon. Duizenden mensen hadden dit bericht al geliked en gedeeld toen bleek dat het om een hoax ging. Klein had een foto gemaakt van een plakje chorizoworst. Enkele dagen later gaf hij toe dat het slechts een grap was. Hij adviseerde de lezers dan ook om niet blindelings de argumenten van autoriteiten te accepteren. Een herhaling van een les die het publiek na 1835 en 1938 kennelijk vergeten was.
Zout water
Desondanks lijkt het alsof wij nu dichter bij de ontdekking zijn van buitenaards leven dan ooit. Dat denkt ook Astrid Eeuwes, amateurastronoom en inmiddels al meer dan tien jaar actief in de sterrenkunde. ‘Het is niet de vraag of we het vinden, maar wanneer’, aldus Eeuwes. Buitenaardse wezens zoals de vleermuis-mensen op de maan of E.T. lijken haar op dit moment sciencefiction. Volgens Eeuwes is het echter goed mogelijk dat er in de nabije toekomst met moderne technologieën daadwerkelijk leven wordt gevonden in de ruimte. Momenteel wordt onderzoek gedaan naar een van de manen rond Jupiter, genaamd Europa. ‘We weten dat daar zout water is en dat is een voorwaarde voor leven. Als dat water een aardige temperatuur heeft en er zit wat zuurstof in, zou je daar een vorm van bacteriële levensvormen kunnen vinden.’
Toch moeten we volgens Eeuwes de resultaten van dit onderzoek nog afwachten. Wij moeten het eerst met eigen ogen zien, voordat we het kunnen geloven. Een waardevolle les, waarvan het belang in het verleden meerdere malen is gebleken.
Door Thijs Pol, masterstudent Geschiedenis & Actualiteit aan de Radboud Universiteit.