Negatief. Kiembedden van kokosaanplant op de plantage Soengei Brohol, Oostkust van Sumatra. Collectie Wereldmuseum (Tropenmuseum)
‘Een groot deel van de Nederlandse koloniale geschiedenis is lange tijd onderbelicht gebleven, omdat die vanuit een Nederlands perspectief werd beschreven. Slavernij wordt bijvoorbeeld vooral met “de West” geassocieerd, maar minder bekend is dat ze ook in Nederlands-Indië een grote rol speelde; de specerijenhandel was niet mogelijk geweest zonder tot slaaf gemaakten. Maar Nederlanders vonden het niet nodig hieraan ruchtbaarheid te geven: de slavernij en de slavenhandel speelden zich buiten het zicht in Azië af.
De koloniale machthebbers hebben bewust geprobeerd om aspecten van het kolonialisme te verdoezelen. De overwinnaar schrijft de geschiedenis, in de vorm van een soort contactadvertentie: vooral positieve eigenschappen etaleren, en negatievere zaken verhullen. Termen als “cultuurstelsel” en “politionele acties” zijn daarvan bekende voorbeelden. En in de negentiende eeuw werden koloniale veroveringsoorlogen gelabeld als “de pacificatie van de buitengewesten”.
Een ander voorbeeld betreft de zogeheten “contractarbeiders”. In 1860 werd in de Oost de slavernij officieel afgeschaft, maar juist in die jaren ontstonden in Deli op Sumatra grootschalige koloniale plantages waarvoor grote aantallen arbeiders nodig waren. Dat leidde tot een bijzondere vorm van contractarbeid, die met medeweten én medewerking van de overheid in wezen een voortzetting was van de oude slavernij. De Nederlandse regering werd hiervoor nationaal en internationaal op de vingers getikt, maar ze bleef volhouden dat deze arbeid gewoon rechtsgeldig was; de economische belangen waren te groot. De planters deden ook aan zelfcensuur. De werkelijke situatie mocht niet naar buiten komen, want ze wisten heel goed dat die niet door de beugel kon.
Deze aaneenschakeling van misleiding en verhulling heeft een zeer eenzijdig beeld van de Nederlandse koloniale geschiedenis opgeleverd. Dat beeld is vooral geënt op bronmateriaal van witte mannen, die de wereld vanuit hun koloniale perspectief beschreven. Alternatieve bronnen zijn minder toegankelijk en talrijk. Gekoloniseerden hadden bijvoorbeeld lange tijd geen toegang tot scholing. Zo zorgden de machthebbers ervoor dat ze zich niet konden ontwikkelen en hun eigen geschiedenis niet konden beschrijven. Het eenzijdige koloniale geschiedbeeld is aan vele generaties onderwezen en heeft zich in de Nederlandse psyche gevestigd. Onderzoekers zoals ik, die het ter discussie stellen en een alternatief perspectief bieden, worden vaak gewantrouwd, omdat wij het bekende wereldbeeld van mensen op losse schroeven zetten.
Maar het is belangrijk om die nieuwe bronnen te zoeken en de andere kant van het verhaal te belichten. Geschiedenis is het fundament van onze samenleving, en werkt tot de dag van vandaag door. Het feit dat ik in Nederland woon en mijn ouders hier gedwongen naartoe moesten, heeft alles te maken met die koloniale geschiedenis. En allerlei mechanismen, zoals achterstelling, uitsluiting en racisme, zijn erin geworteld. Het beschrijven van die geschiedenis doet dus niet alleen recht aan mensen uit het verleden, maar ook aan die uit het heden.’
Reggie Baay (1955) is historicus en schrijver van romans, non-fictie en toneel. De contractarbeiders van Deli (2024) is zijn meest recente boek.
