Frederik van Eeden voor zijn hut op Walden. Afbeelding Spaarnestad Photo.
79 Surinaamse slaven worden in 1856 vrijgekocht; het geld is bij elkaar gehandwerkt door het Dames-Comité ter Bevordering van de Evangelie-verkondiging en de Afschaffing der Slavernij in Suriname. Zeven jaar later schaft Nederland – morrend en veel te laat – de slavernij zelf af.
Vrouwen en arbeiders strijden voor handelingsbekwaamheid en kiesrecht. Feministe Aletta Jacobs zet zich bovendien in voor het geluk van de wereld door tijdens de Eerste Wereldoorlog af te reizen naar Duitsland en de VS in een poging de slachting te keren.
Reisnecessaire van Aletta Jacobs
Collectie Amsterdam Museum
Maar in sloppenwijken en fabrieken is geluk nog een droom. De problemen van een steeds complexere samenleving roepen op tot grootse visies. Die pretenderen de ‘algemene wil’ te kennen en zo zorg te kunnen dragen voor het heil van het volk.
Bij Karl Marx is dat te vinden in arbeid en de afschaffing van bezit. Fascisten en nationaal-socialisten zoeken het in extreem nationalisme. Bij beide gaat het geluk van het volk voor dat van het individu.
In het ‘leidend beginsel’ van de NSB klinkt dat zo: ‘Voor het zedelijk en lichamelijk welzijn van een volk is nodig een krachtig staatsbestuur, zelfrespect van de natie, tucht, orde, solidariteit van alle bevolkingsgroepen en het voorgaan van het algemeen (nationaal belang) boven het groepsbelang en van het groepsbelang boven het persoonlijk belang.’
Een enkeling probeert in het klein een ideale wereld te scheppen. Schrijver en psychiater Frederik van Eeden koopt in 1898 een landgoed in Bussum, waar hij een landbouwcoöperatie sticht. ‘Ik ben nu geheel rustig. Ik werk in ’t bosch rond mijn hutje en er is een mooie gezellige sfeer. Het is er alles zoo mooi, en het leven daar zoo goed,’ schrijft Van Eeden in zijn halfingegraven hut. De arme man moest eens weten.