Moeder en kinderen spelen het bordspel ‘Paardenrennen’. Afbeelding Spaarnestad Photo
De buik is rond gegeten, de roes uitgeslapen. Het huis is warm, de kinderen zitten gevoed, gewassen en ingeënt op school. Maar nog is de buitenwereld ingewikkeld en eng. In sepia denken we terug aan de tijd dat het nog goed was. Vroeger was alles beter, en geluk heel gewoon.
Het is een mantra in woelige tijden: ‘Nostalgie verraadt het tekort van het heden. De ervaring van dat tekort althans,’ schrijft Kees Fens in ‘Notities over nostalgie en melancholie’. In de negentiende eeuw neemt de collectieve nostalgie grootse vormen aan: ‘de eeuw van de vooruitgang die voortdurend terugkijkt en in de verte van het verleden zo veel tijd en geluk onbereikbaar ziet.’
De negentiende-eeuwer raakt bevangen door wat Marita Mathijssen historiezucht heeft gedoopt. Minachtend bezien romantici de rationele eeuw van de Verlichting. Hollands glorie ligt in de Gouden Eeuw. Bedwelmd door stoom en stampende machines verlangen katholieken naar de harmonisch geordende samenleving in de Middeleeuwen. Maar ook met de nieuwe kathedralen van Cuypers komt die tijd niet weerom. We pakken maar een historische roman uit de kast en nestelen ons bij de kachel.
Wij zelf kunnen er trouwens ook wat van. ‘Buiten huilt de wind om ’t huis/ De kachel staat te snorren op vier/Er hangt een touwtje uit de brievenbus,’ schrijven Van Kooten en De Bie in Toen was geluk heel gewoon (1948). En nog in 2016 staat ‘Het Dorp’ van Wim Sonneveld – die in 1961 zingt over het tuinpad van zijn vader – op nummer 1 van de Evergreen Top 1000. Hier valt een collectieve nostalgie samen met de individuele herinnering aan een gelukkige jeugd.
Dat geluk van vroeger zit ’m in een veronderstelde eenvoud en saamhorigheid. Politici – we noemen geen namen – trekken zich terug in een gemisconstrueerd verleden om de confrontatie met problemen nu te vermijden. Tik in politics of nostalgia en er verschijnt een fijn rijtje: Brexit, Wilders, Poetin, Trump.
Zullen we dan maar een spelletje uit de kast pakken en ons verschuilen in huis?