Felix Meritis: Zaal der natuurkunde. Gravure door Reinier Vinkeles uit 1801. Afbeelding Teylers Museum, Haarlem
Het wordt in deze verlichte ‘eeuw van het geluk’ een ware obsessie. In een steeds breder gevoerd debat stellen radicale denkers als Spinoza, spectators als Justus van Effen, genootschapsleden als Rutger Jan Schimmelpenninck, schrijvers als Rhijnvis Feith en Betje Wolff dat geluk een natuurrecht is van de mens.
En dat niet alleen: hij is zelf in staat zijn geluk te scheppen. ‘Men’s happiness or misery is part of their own making,’ schrijft John Locke. Van hem komt de gedachte dat, zoals wetten de natuur bepalen, ook geluk aan regelmatigheden onderhevig is. En daardoor wordt geluk maakbaar, niet alleen voor individuen, maar ook voor de samenleving.
Zo krijgt het verschijnsel een politieke dimensie. Zoals Joan Derk van der Capellen tot den Pol in 1781 schrijft in Aan het volk van Nederland: ‘In deze maatschappijen, meestal burgermaatschappijen, volken of naties genoemd, verbinden zich de leden of participanten om elkanders geluk zo veel mogelijk te bevorderen.’
Ook in de Spectators wordt druk gediscussieerd over geluk
Collectie KB
In de Verenigde Staten wordt the pursuit of happiness opgenomen in de Onafhankelijkheidsverklaring, in Frankrijk in de Déclaration des droit de l’homme et du citoyen. Maar de grondwet van de Bataafse Republiek haalt het geluksstreven niet. De Nationale Vergadering vindt het begrip te algemeen – en daar hebben ze wel een puntje.
Toch heeft het geluk op aarde stevig wortel geschoten in het achttiende-eeuwse bewustzijn. En dat heeft consequenties voor de eeuw die volgt.