Weerzien tussen vader en gezin. Prent door Albertus Barend Hendrik Braakensiek uit de 19de eeuw. Afbeelding Rijksmuseum, Amsterdam
Mentaliteitshistoricus Philippe Ariès analyseert hoe er pas rond 1800 ruimte komt voor gevoelens als affectie en rouw. Hier bakkeleien historici over. Voor die tijd wordt er weinig over gevoelens geschreven. De middeleeuwer is gewend aan de vroege dood; het vooruitzicht van de hemel biedt een troost die wij ons niet meer kunnen voorstellen. Maar gaat er niets door hem heen als hij zijn derde, vierde kind naar het graf draagt?
We kunnen de vraag ook stellen over geluk. Voelde dat toen anders dan nu? Luuc Kooijmans beschrijft in zijn boeken Liefde in opdracht en Vriendschap en de kunst van het overleven hoe vriendschap en familie in vroeger tijden vooral sociaal kapitaal zijn, broodnodig in een samenleving zonder vangnet.
En toch, is liefde niet altijd een grote bron van geluk – en ongeluk? De liefde, ach de liefde – in de negentiende eeuw in elk geval wel. Op het Instagram-account Liefde van toen staan contactadvertenties uit de negentiende eeuw: ‘Ada kom terug! Kom tot bezinning. Je Man sterft van smart en verdriet.’ Maar ook: ‘Marie! Ik zie van je af.’
In deze eeuw verschuift de nadruk van goed doen om gelukkig te zijn naar goed voelen. Onbaatzuchtige vriendschap, een liefdevol huwelijk en een rijk familieleven worden de basisvoorwaarden. En die gedijen het best in een huiselijke omgeving. ‘Het grootste geluk van den Mensch is, te beminnen, en bemind te worden: en – waar kan dit zuiverder, beter en vuuriger plaats hebben, dan onder één en hetzelfde dak?,’ schrijft het tijdschrift Bijdragen tot het menschelijk geluk, dat een vaste rubriek heeft over huiselijk geluk.
In huis speelt het gezin spelletjes over de vaderlandse geschiedenis en leest de eerste prentenboeken voor. De Nederlandse elite heeft weinig aansporing nodig om zich terug te trekken achter haar fluwelen gordijnen. Dat ligt anders bij de lagere klassen. Daar moet wat aan gebeuren.