Model van een woning in de P.L. Takstraat, 1930
Collectie Amsterdam Museum
Gezin, familie, genootschap, maatschappij, vaderland – dit is de lijn die geluk moet waarborgen. Het algemene geluk is de som van het geluk van de leden. Zie de natie als een groot gezin, waarin iedereen zijn plek heeft.
De kernbegrippen van de Verlichting – vooruitgang, tolerantie en nut – kunnen alleen gerealiseerd worden als de burger wellevend, beschaafd en hoffelijk is. Aangezien de ‘kinderen’ nog in grote mate verwaarloosd, ongeletterd, zuipend en hoererend rondlopen, is het hoog tijd hun opvoeding ter hand te nemen. Volksopvoeding: het beruchte beschavingsoffensief van de negentiende eeuw.
De elite stroopt haar mouwen op en roept een woud aan verenigingen in het leven. De Maatschappij voor Weldadigheid stuurt de armen naar Drentse kolonies om er een productief en deugdzaam leven te leiden. De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen sticht bibliotheken, spaarbanken, kleuter- en kweekscholen, en geeft schoolboeken uit. Hartstochtelijk wordt drankmisbruik bestreden: ‘ontwikkeling - zelfbeheersching - huiselijk geluk - welvaart’, staat op een penning van de Volksbond Vereeniging tegen Drankmisbruik.
Zedeprekers Gerard Velthuysen en Johannes van der Steur posten voor bordelen om hoerenlopers terug te laten keren op hun zondige schreden: ‘Ik heb meermalen een pak slaag gehad in die dagen, ook meer dan eens een pot urine of faecalien over mijn hoofd, maar toch heb ik heerlijke herinneringen aan menschen, welke geheel en al tot inkeer kwamen en die behouden werden voor hun gezin en de maatschappij.’
De beschavingsarbeid wordt gedragen door liberalen en overgenomen door de socialisten. Deze eeuw in beweging is de bakermat van Grote Idealen.